ایل هرکی

ایل هَرکی (هه رکی) از ایل‌های بزرگ کرد است که در هر سه کردستان ایران، عراق و ترکیه ساکن است و از گذشته های دور تا کنون مناطق موصل و اربیل و ارومیه و حکاری همواره قلمرو نفوذ ایل هرکی بوده. ایل هرکی در طول تاریخ همواره حامی و پناه دهنده سایر اقوام و عشایری بوده که به آن پناه آورده اند برای نمونه زمانی که بیگزاده گان شمدینان از عشیرت شمر(عرب) شکست خوردند به ایل هرکی پناه آورده وسپس به منطقه شمدینان رفتند و یا می توان به سادات نهری اشاره کرد که آنها نیز ابتدا به میان ایل هرکی آمده و بعد به منطقه شمدینان نزد بیگزاده گان شمدینان رفتند و در آنجا ساکن شدند. ایل هرکی شامل سه بخش مندان، سرهاتی و سیدان است که هر یک از این سه بخش از قبایل و طوایف مختلفی تشکیل شده‌اند. ریاست کل ایل هرکی را در گذشته طایفه ملا(ماله ملا) که تنها طایفه مذهبی و روحانی در ایل هرکی است به عهده داشته و متن زیر که از کتاب کرد و کردستان تألیف واسیلی نیکیتین و ترجمه محمد قاضی است، در فصل عشیرت کرد و در بخش صفات و وظایف رئیس ایل به همین موضوع اشاره دارد:               

{نکته‌ای که ناگفته مانده است این است که در عشیرت هرکی (قسمت یکجانشین) طایفه ملا، شبه آقا سابقاً از همه با نفوذتر بوده، و حتی اکنون هر چند فقیر شده‌اند ولی باز ایشان را بر آقاهای دیگر اولویت می‌دهند.}

از ویژگی‌های بارز طایفه ملا(ماله ملا) در گذشته، که این طایفه را از سایر طوایف ایل هرکی متمایز می‌ساخته مذهبی بودن این طایفه بوده و همچنین قبل از هر طایفه دیگری در ایل هرکی یکجانشین و ملاک بوده و قدرت و ثروت فراوانی داشته‌اند. محل سکونت طایفه ملا(ماله ملا) در کردستان ایران روستای شملکان است. همچنین باید افزود که بعد از شیخ ملا علی افندی(علی آغا) و عمو زاده هایش پیروبیگ و حاجی عثمان(حاجی عثمان آغا) از طایفه ملا(ماله ملا) از بخش سرهاتی ایل هرکی، ریاست کل ایل به بخش مندان رسید که پیروت آغا و طایفه حجی آغا پدر رشیدبیگ جهانگیری و سیدی خان وخود رشیدبیگ جهانگیری از مندان های ترگور و همچنین فتاح آغا از طایفه عیسه(ماله عیسه) از این بخش از ایل هرکی بودند. 

---

تیره‌های منشعب ایل هرکی (هه رکی) 

---

ایل هرکی از سه بخش مندان، سرهاتی و سیدان تشکیل شده است که هر کدام از آنها شامل قبایل و طوایف مختلفی هستند. در گذشته هر سه بخش مندان، سرهاتی و سیدان ایل هرکی با وجود روسای خود یکپارچه‌تر و منسجم تر از اکنون بوده‌اند و همان‌طور که اشاره شد هر سه بخش ایل هرکی از طایفه ملا(ماله ملا) و بعد از آن از پیروت آغا و حجی آغا و دو فرزندش رشیدبیگ جهانگیری و سیدی خان از مندان های ترگور و نیز از فتاح آغا از طایفه عیسه(ماله عیسه) کاملاً حرف‌ شنوی داشتند اما اکنون هر بخش روسای خود را داشته و نمی‌توان برای کل ایل هرکی یک رئیس واحد در نظر گرفت که در زیر به آنها اشاره می‌شود.

۱- بخش سرهاتی ایل هرکی: همان‌طور که گفته شد در گذشته ریاست ایل هرکی در این بخش و در طایفه ملا(ماله ملا) بوده است. بخش سرهاتی ایل هرکی شامل: قبایل اسماعیلی [طایفه ملا(ماله ملا)، قبیله روست، قبیله هاجیه سوری، قبیله پیر، قبیله حید، قبیله بد]- قبیله ممدی- قبیله مژدینی و … است. ریاست بخش سرهاتی ایل هرکی از گذشته تاکنون همیشه به عهده طایفه ملا(ماله ملا) بوده و در کردستان ایران ریاست بخش سرهاتی ایل هرکی را حجی محمدخلیل خالدی و حجی محمدفهیم شریفیان از طایفه ملا(ماله ملا) از روستای شملکان به عهده داشته اند همچنین ریاست این بخش از ایل هرکی در کردستان عراق به عهده موسی هرکی و فرزندش حجی فقو هرکی از طایفه ملا(ماله ملا)   بوده است.

۲- بخش مندان ایل هرکی: که پیروت آغا و همچنین حجی آغا و فرزندانش رشیدبیگ جهانگیری و سیدی خان از مندان های ترگور و فتاح آغا از طایفه عیسه(ماله عیسه) نیز از این بخش از ایل هرکی هستند. بخش مندان ایل هرکی شامل: قبیله بدری- قبیله بابزدینی- طایفه عیسه(ماله عیسه)- قبیله آقوبا- قبیله آودی مام شیخا و … است. ریاست بخش مندان ایل هرکی در کردستان ایران را رشیدبیگ جهانگیری از روستای موانا به عهده داشته و در کردستان عراق ریاست بخش مندان ایل هرکی را سیدی خان برادر رشیدبیگ جهانگیری و سپس برادرزاده اش محی الدین هرکی و نیز اسعد هرکی فرزند فتاح آغا از طایفه عیسه(ماله عیسه) عهده‌دار بوده‌اند. همچنین طه نعمتی و بعد از او فرزندش احمدبیگ نعمتی از طایفه عیسه(ماله عیسه) فقط ریاست بخش مندان‌های دشت بیل را عهده‌دار بوده‌اند.

۳- بخش سیدان ایل هرکی: بخش سیدان ایل هرکی شامل: قبیله لباسی- قبیله میرزاشیخا- قبیله به- قبیله میساندینی- قبیله باس و … است. کریم خان یکی از مشهورترین رؤسای سیدان ها بوده است. ریاست بخش سیدان ایل هرکی در کردستان ایران را محمدامین حاتمی از روستای لورزینی و حجی جعفرحاتمی از روستای دستگیر به عهده داشته اند. همچنین زروبیگ بهادری که در جمهوری مهاباد نقش بسزایی داشت از این بخش از ایل هرکی و از قبیله ماموسی بود، وی از جمله کسانی بود که همراه با قاضی محمد در تبریز با سید جعفر پیشه وری دیدار کردند.                                    

محل سکونت ایل هرکی در کردستان ایران

ایل هرکی در کردستان ایران در دو شهر ارومیه و اشنویه سکونت دارد. بخش مندان ایل هرکی در محال ترگور ارومیه و دشت بیل اشنویه سکونت دارد. بخش سرهاتی ایل هرکی در محال دشت ارومیه و باراندوز ارومیه سکونت دارد و بخش سیدان ایل هرکی در محال مرگور ارومیه سکونت دارد.

مهمترین روستاهای ایل هرکی که روسای هر بخش ایل هرکی در آن سکونت دارند

روستای موانا محل سکونت رییس بخش مندان ایل هرکی است. روستای شملکان محل سکونت رییس بخش سرهاتی ایل هرکی است. روستای لورزینی محل سکونت رییس بخش سیدان ایل هرکی است. همچنین روستای کانی سپی محل سکونت رییس بخش مندان محال دشت بیل است.

روستاهای محل سکونت ایل هرکی در کردستان ایران

روستای موانا- روستای شملکان- روستای لورزینی- روستای کانی سپی- روستای لر- روستای انهر- روستای خانقاه- روستای جورنی- روستای دستگیر- روستای دوله پسان- روستای اورسی- روستای نرگی- روستای اسلامی- روستای هفت آباد- روستای گسیان- روستای هاشم آباد- روستای برازان- روستای سه گرکان- روستای سوسن آباد- روستای هلج- روستای گلاز- روستای سه کانی- روستای حکی- روستای آودی و .......