ایل هرکی

ایل هَرکی (هه رکی) از ایل‌های بزرگ کرد است که در هر سه کردستان ایران، عراق و ترکیه ساکن است و از گذشته های دور تا کنون مناطق موصل و اربیل و ارومیه و حکاری همواره قلمرو نفوذ ایل هرکی بوده. ایل هرکی در طول تاریخ همواره حامی و پناه دهنده سایر اقوام و عشایری بوده که به آن پناه آورده اند برای نمونه زمانی که بیگزاده گان شمدینان از عشیرت شمر(عرب) شکست خوردند به ایل هرکی پناه آورده وسپس به منطقه شمدینان رفتند و یا می توان به سادات نهری اشاره کرد که آنها نیز ابتدا به میان ایل هرکی آمده و بعد به منطقه شمدینان نزد بیگزاده گان شمدینان رفتند و در آنجا ساکن شدند. ایل هرکی شامل سه بخش مندان، سرهاتی و سیدان است که هر یک از این سه بخش از قبایل و طوایف مختلفی تشکیل شده‌اند. ریاست کل ایل هرکی را در گذشته طایفه ملا(ماله ملا) که تنها طایفه مذهبی و روحانی در ایل هرکی است به عهده داشته و متن زیر که از کتاب کرد و کردستان تألیف واسیلی نیکیتین و ترجمه محمد قاضی است، در فصل عشیرت کرد و در بخش صفات و وظایف رئیس ایل به همین موضوع اشاره دارد:               

{نکته‌ای که ناگفته مانده است این است که در عشیرت هرکی (قسمت یکجانشین) طایفه ملا، شبه آقا سابقاً از همه با نفوذتر بوده، و حتی اکنون هر چند فقیر شده‌اند ولی باز ایشان را بر آقاهای دیگر اولویت می‌دهند.}

از ویژگی‌های بارز طایفه ملا(ماله ملا) در گذشته، که این طایفه را از سایر طوایف ایل هرکی متمایز می‌ساخته مذهبی بودن این طایفه بوده و همچنین قبل از هر طایفه دیگری در ایل هرکی یکجانشین و ملاک بوده و قدرت و ثروت فراوانی داشته‌اند. محل سکونت طایفه ملا(ماله ملا) در کردستان ایران روستای شملکان است. همچنین باید افزود که بعد از شیخ ملا علی افندی(علی آغا) و عمو زاده هایش پیروبیگ و حاجی عثمان(حاجی عثمان آغا) از طایفه ملا(ماله ملا) از بخش سرهاتی ایل هرکی، ریاست کل ایل به بخش مندان رسید که پیروت آغا و طایفه حجی آغا پدر رشیدبیگ جهانگیری و سیدی خان وخود رشیدبیگ جهانگیری از مندان های ترگور و همچنین فتاح آغا از طایفه عیسه(ماله عیسه) از این بخش از ایل هرکی بودند. 

---

تیره‌های منشعب ایل هرکی (هه رکی) 

---

ایل هرکی از سه بخش مندان، سرهاتی و سیدان تشکیل شده است که هر کدام از آنها شامل قبایل و طوایف مختلفی هستند. در گذشته هر سه بخش مندان، سرهاتی و سیدان ایل هرکی با وجود روسای خود یکپارچه‌تر و منسجم تر از اکنون بوده‌اند و همان‌طور که اشاره شد هر سه بخش ایل هرکی از طایفه ملا(ماله ملا) و بعد از آن از پیروت آغا و حجی آغا و دو فرزندش رشیدبیگ جهانگیری و سیدی خان از مندان های ترگور و نیز از فتاح آغا از طایفه عیسه(ماله عیسه) کاملاً حرف‌ شنوی داشتند اما اکنون هر بخش روسای خود را داشته و نمی‌توان برای کل ایل هرکی یک رئیس واحد در نظر گرفت که در زیر به آنها اشاره می‌شود.

۱- بخش سرهاتی ایل هرکی: همان‌طور که گفته شد در گذشته ریاست ایل هرکی در این بخش و در طایفه ملا(ماله ملا) بوده است. بخش سرهاتی ایل هرکی شامل: قبایل اسماعیلی [طایفه ملا(ماله ملا)، قبیله روست، قبیله هاجیه سوری، قبیله پیر، قبیله حید، قبیله بد]- قبیله ممدی- قبیله مژدینی و … است. ریاست بخش سرهاتی ایل هرکی از گذشته تاکنون همیشه به عهده طایفه ملا(ماله ملا) بوده و در کردستان ایران ریاست بخش سرهاتی ایل هرکی را حجی محمدخلیل خالدی و حجی محمدفهیم شریفیان از طایفه ملا(ماله ملا) از روستای شملکان به عهده داشته اند همچنین ریاست این بخش از ایل هرکی در کردستان عراق به عهده موسی هرکی و فرزندش حجی فقو هرکی از طایفه ملا(ماله ملا)   بوده است.

۲- بخش مندان ایل هرکی: که پیروت آغا و همچنین حجی آغا و فرزندانش رشیدبیگ جهانگیری و سیدی خان از مندان های ترگور و فتاح آغا از طایفه عیسه(ماله عیسه) نیز از این بخش از ایل هرکی هستند. بخش مندان ایل هرکی شامل: قبیله بدری- قبیله بابزدینی- طایفه عیسه(ماله عیسه)- قبیله آقوبا- قبیله آودی مام شیخا و … است. ریاست بخش مندان ایل هرکی در کردستان ایران را رشیدبیگ جهانگیری از روستای موانا به عهده داشته و در کردستان عراق ریاست بخش مندان ایل هرکی را سیدی خان برادر رشیدبیگ جهانگیری و سپس برادرزاده اش محی الدین هرکی و نیز اسعد هرکی فرزند فتاح آغا از طایفه عیسه(ماله عیسه) عهده‌دار بوده‌اند. همچنین طه نعمتی و بعد از او فرزندش احمدبیگ نعمتی از طایفه عیسه(ماله عیسه) فقط ریاست بخش مندان‌های دشت بیل را عهده‌دار بوده‌اند.

۳- بخش سیدان ایل هرکی: بخش سیدان ایل هرکی شامل: قبیله لباسی- قبیله میرزاشیخا- قبیله به- قبیله میساندینی- قبیله باس و … است. کریم خان یکی از مشهورترین رؤسای سیدان ها بوده است. ریاست بخش سیدان ایل هرکی در کردستان ایران را محمدامین حاتمی از روستای لورزینی و حجی جعفرحاتمی از روستای دستگیر به عهده داشته اند. همچنین زروبیگ بهادری که در جمهوری مهاباد نقش بسزایی داشت از این بخش از ایل هرکی و از قبیله ماموسی بود، وی از جمله کسانی بود که همراه با قاضی محمد در تبریز با سید جعفر پیشه وری دیدار کردند.